We mogen elkaar wat vaker de vraag stellen: wat maakt voor jou het leven de moeite waard? Hiervoor hoef je niet te wachten totdat iemand op sterven ligt, aldus de leuke hoogleraar kwaliteit van de laatste levensfase die ik onlangs interviewde. Een terechte opmerking. Maar wanneer begint die eigenlijk, de laatste levensfase? Is dat het moment dat we zeker weten dat we dood gaan (weet ik nu ook), dat we tachtig kaarsjes uitblazen, dat we ongeneeslijk ziek zijn verklaard of is dat eigenlijk vandaag? Elke dag die we leven, is immers een beweging dichterbij naar de dood.
Wat maakt het leven de moeite waard, of in mijn eigen woorden: waarom zijn we hier, wat is onze verantwoordelijkheid, maar ook wat maakt ons de moeite waard, zijn vragen die veel ruimte krijgen in mijn leven. Je zou het ook de zin van het leven kunnen noemen. Ik heb soms het gevoel dat we zo druk met het leven bezig zijn en onszelf continu aan het vermaken zijn, dat we voorbij razen aan waarom we hier ook alweer zijn. Als we willen weten wat het leven de moeite waard maakt, moeten we af en toe stoppen. Stoppen om te voelen dat we ademhalen, stoppen om te voelen en om ons heen te kijken dat we niet alleen zijn en stoppen om stil te staan en te waarderen dat we zelf de moeite waard zijn.
Als we de zin van het leven willen onderzoeken, ontkomen we er niet aan om ook onze relatie met de dood te verdiepen. Waar in het dagelijkse leven discriminatie volop de ruimte krijgt, discrimineert de dood niet. Dat zorgt voor een verbindende factor, net zoals ik het een verbindend idee vind dat iedereen op aarde een hart heeft. De dood komt met ons allemaal een kopje thee drinken, óók als je een koffiedrinker bent.
De laatste tijd krijgt de dood wat meer de ruimte in mijn leven, maar ook het leven en ikzelf krijgen steeds meer de ruimte in mijn leven. Het gaat gelijk op. Het klopt voor mij niet om dagelijks een kopje thee met het leven te drinken, als ik niet ook de dood zo af en toe uitnodig. De dood is zoveel meer dan wel of niet een plakje cake bij je crematie, wat voor kist je wilt of dat je toch liever begraven wilt worden.
De vraag over wat het leven de moeite waard maakt, is bij me blijven hangen. Niet alleen die vraag, maar ook: wat maakt jou en mij de moeite waard en hoe zijn we samen de moeite waard? In elk samen zit een zaadje van expansie. Hoe mooi zou het zijn als we elkaar beide vragen wat vaker stellen, ongeacht welke leeftijd we hebben, of we ziek zijn, of we op sterven liggen of juist springlevend en in volle gezondheid door het leven razen. Dat laatste zegt zo weinig, want ook dan kan de dood plotseling voor je deur staan.
Afgelopen weekend tijdens een cursus in Engeland kreeg ik de reflectie dat ik eigenlijk niet bang ben voor de dood, een overtuiging die ik wel had. Ook ben ik niet bang voor wat er daarna komt, want ik weet heel goed wat er hierna komt. Voor mij geen #yolo (you only live once) op mijn Instagram account. Het is niet dat ik bang ben voor de dood, maar ik wil nog zoveel moois en waars brengen en reflecteren in deze wereld. Mijn laatste levensfase is allang begonnen en dat maakt voor mij het leven de moeite waard. Nou ja moeite, het is juist die steeds grotere moeiteloosheid, die het leven zo de moeite waard maakt.
